TEST ONLINE CORONAVIRUS - SPRAWDŹ CZY JESTEŚ BEZPIECZNY

Podczas pandemii Covid-19 fake news również się rozprzestrzeniają

Czyli krótko o clickbaitach, fake newsach i dziennikarskich kaczkach.

Wybacz mi ten numer z clickbaitem ale nie ma lepszego sposobu na zrozumienie mechanizmu działania od bezpośredniego wrzucenia Ciebie odbiorco w sam środek takiego zabiegu. Więcej takich zabiegów w tym tekscie już nie uświadczysz - obiecuję żadnych fejków!

Nie miałem zamiaru Cię wprowadzać w błąd, a jedynie zaprezentować sposób działania mechanizmów na żywym organizmie.
Jeżeli potrzebujesz pomocy lub informacji dotyczących pandemii sprawdź ten link.

Jeżeli jednak dajesz mi szansę i przeczytasz resztę tekstu po tym podstępie, to dowiesz się z niego:

• Jak działa clickbait (to już przeżyłeś na swojej skórze);
• Czym są Fake News;
• Faktoidy, kaczki i inne zjawiska dziennikarskie - jakie sztuczki Głosiciele Wieści stosują by przyciągnąć więcej odbiorców?
• Fake News a Social Media;
• Fake News jako zagrożenie dla demokracji;
• Jak się bronić przed tymi zabiegami?

 Fake News

Fake news można określić, jako nieprawdziwe, fałszywe wiadomości, najczęściej rozpowszechniane przez tabloidy w celu wywołania sensacji, bądź zniesławienia kogoś, najczęściej polityka („Fake news—Ciekawostki językowe PWN”, 2017)

Fałszywe wiadomości nie są dzisiaj rozpowszechniane tylko przez osoby znane, lecz bardzo często przez zwykłych obywateli. Fake news charakteryzują się bardzo często chwytliwymi nagłówkami, a zabieg ten jest stosowany w celu zwrócenia uwagi odbiorcy.

Można przypuszczać, że stosowanie fałszywych informacji miało miejsce już w starożytności. Zniesławienie polityka może zniszczyć jego wizerunek, który wskutek tego może utracić wpływy lub władzę. Sytuacja taka byłaby korzystna dla jego przeciwników politycznych.

Nie dziwnym by było stosowanie tej techniki przez długie okresy życia ludzkości.

Ostatnimi czasy wypłynęło wiele fejków dotyczących tego, że witamina C leczy SARS-Cov-2 czy picie rozcieńczonego wybielacza może zapobiec zarażeniu (serio, nie róbcie tego bo mogą nie zdążyć Wam nawet zrobić paskudnego płukania żołądka).

Frederick Burr Opper, Wikipedia -źródło

Fake news a podobne zjawiska

Należy rozróżnić nieprawdziwe i wprowadzające w błąd fałszywe wiadomości od satyry lub parodii, która jest przeznaczona dla celów humorystycznych i nie ma na celu wprowadzenia w błąd odbiorców; jest gatunkiem literackim lub publicystycznym, który ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska. Prawdziwe wiadomości bywają również uznawane za fałszywe przez osoby lub instytucje z powodu negatywnej dla tych osób lub instytucji zawartości.

Przykład satyry, źródło: kasandrarysuje.pl

Kolejnym terminem, który jest powiązany z fałszywymi wiadomościami nazywamy Faktoidem.

Faktoid (z łac. factio ‘działanie’ od facere ‘czynić’ i gr. eídos 'kształt, postać, wygląd, rodzaj’) - informacja traktowana jako prawdziwa tylko dlatego, że ukazała się w mediach. Pojęcie zostało wykreowane w roku 1973 przez Normana Mailera w jego biografii Marilyn Monroe.
Przyrostek „-oid” można tłumaczyć jako „-podobny” – zgodnie z intencją Mailera, który pragnął wykreować określenie zjawiska podobnego do faktu. (Wikipedia, 2019)

Wpływ tego zjawiska na społeczeństwo może być opłakany – bezrefleksyjne przyjmowanie podawanych wiadomości tylko dlatego, że istnieją one w przestrzeni mediów stwarza zbyt szerokie pole do nadużyć dla osób kontrolujących media i dla samych dziennikarzy. Dlatego tak ważna jest edukacja etyki i nacisk na nią podczas przygotowywania do zawodu.

Terminem bliźniaczo podobnym do Fake news będzie także kaczka dziennikarska.

Kaczka dziennikarska – termin określający nieprawdziwą, zmyśloną informację, często celowo rozpowszechnioną przez dziennikarzy, najczęściej w celu zaciekawienia czy zaszokowania odbiorcy
i podniesienia w ten sposób nakładu lub oglądalności.

Częstymi tematami kaczek dziennikarskich są zjawiska paranormalne i doniesienia
z dziedziny kryptozoologii. Zdarzają się też tego typu publikacje z dziedziny sportu (rzekoma zmiana klubu czy przyjęcie obywatelstwa przez wybitnego sportowca) czy polityki. (Wikipedia, 2019)

Tutaj poruszamy kwestię monetyzacji informacji – kaczka dziennikarska ma na celu powiększenie zasięgu informacji, dotarcie do szerokiej liczby odbiorców. W dobie Internetu należy używać określenia ruchu na stronach internetowych. Każde wejście na stronę generuje ruch, im większy ruch, tym atrakcyjniejsza strona się staje dla reklamodawców, którzy chętnie wyłożą pieniądze tam, gdzie ich reklama będzie najskuteczniejsza.

Farmy trolli

Jak w przypadku kaczki dziennikarskiej fake news może mieć na celu generowanie zysków dla producentów takich informacji. Celowo Ci ludzie nie zostają przeze mnie nazwani dziennikarzami, gdyż zachowanie to jest wysoce nieprofesjonalne i niezgodne z etyką dziennikarską.

Skalę tego przedsięwzięcia ilustruje Paul Horner – człowiek, który z fałszywych informacji stworzył swój własny biznes. W wywiadzie dla BuzzFeed w 2017 roku przyznał, że dzięki rozpowszechnianiu fake news zdołał zebrać setki tysięcy dolarów. (Daro, 2017)

Paul Horner został znaleziony martwy w swoim mieszkaniu - źródło zdjęcia

Jednakże przykład ze Stanów zjednoczonych wcale nie oznacza, że problem ten nie dotyczy Polski.
W kwietniu 2019 roku dziennikarze Superwizjera odkryli „Farmę Trolli” – firmę zajmującą się fabrykowaniem fałszywych informacji w celach zarobkowych.

Portal nazywał się „Newsweb”, a jego celem było tworzenie fałszywych informacji dla odbiorcy
o poglądach prawicowych. Pracownicy tworzyli chwytliwe nagłówki i artykuły manipulując faktami lub nawet całkowicie zmyślając całość materiału.

„Tematy podejmowane w tekstach newsweb.pl miały wzbudzać duże, często skrajne emocje
u potencjalnych odbiorców, a to miało przekładać się na jak największą liczbę odsłon.
W tym celu także manipulowano informacjami tak, aby pasowały do z góry założonych tez.
Pokazał to przykład tekstu o przestępczości w Wielkiej Brytanii. Wydelegowana do napisania
go reporterka "Superwizjera" TVN wskazała przełożonemu, że w oryginalnym artykule
to ‘Polacy są na szczycie listy popełniających przestępstwa”.

Dominik S., dyrektor portalu kazał jej jednak zmienić wydźwięk tworzonego tekstu tak, aby pasował do charakteru portalu, nie do informacji przedstawionej w oryginalnym źródle.
Celem takiego zabiegu było oczywiście zwrócenie uwagi i generowanie niemałych przychodów.
Jak powiedział właściciel spółki medialnej zarządzającej portalem – HGA Media – Albert Wójcik: „[…] po tym, jak redakcja Superwizjera pokazała nam, jakie materiały się tam pojawiały, natychmiast, mimo dużej straty finansowej, bo ten projekt się nie spłacił, postanowiliśmy nie tylko zakończyć współpracę z Marcinem P., ale również definitywnie zamknąć cały portal i wszystkie facebookowe strony z nim powiązane". („Farma Trolli”, 2019)

Fake news a social media

W XXI wieku większość społeczeństwa korzysta z social media, takich jak Facebook czy Twitter. Są to więc platformy, na których następuje wymiana informacji w olbrzymiej skali, w wymiarze międzynarodowym. Użytkownicy social media są nie tylko odbiorcami treści, lecz także jej twórcami – aktywnie mogą tworzyć, udostępniać, komentować treści dostępne publicznie i inni mogą zobaczyć te działania.

Badanie opublikowane w marcu 2018 roku sugeruje, że fake news w mediach społecznościowych są częściej udostępniane, publikowane i częściej docierają za granicę. Przy badaniu 3 mln użytkowników, którzy łącznie udostępnili 4.5 mln razy 126 000 historii wykazano, że fałsz rozpowszechniał się znacznie dalej, szybciej, głębiej i szerzej niż prawda we wszystkich kategoriach informacji, a skutki były bardziej wyraźne w przypadku fałszywych wiadomości politycznych niż w przypadku fałszywych wiadomości o terroryzmie, klęskach żywiołowych, nauce, legendach miejskich lub informacjach finansowych.

Odkryto, że fałszywe wiadomości były bardziej nowatorskie (oryg. - novel) niż prawdziwe, co sugeruje, że ludzie częściej dzielili się nowymi informacjami. Podczas gdy fałszywe historie wzbudzały strach, odrazę i zaskoczenie w odpowiedziach, prawdziwe historie były przewidywalne, wywoływały smutek, radość lub zaufanie.

W przeciwieństwie do tego, co się powszechnie sądzi roboty (boty) rozpowszechniały zarówno prawdziwe jak i fałszywe wiadomości w tym samym tempie, co oznacza, że fałszywe wiadomości rozprzestrzeniają się bardziej niż prawda, ponieważ to ludzie, a nie roboty, są bardziej skłonni do ich rozpowszechniania. (Vosoughi, Roy, & Aral, 2018)

Komora Echa

Kolejnym efektem związanym z mediami społecznościowymi i rozpowszechnianiem się informacji jest Komora Echa, zwana również Bańką Filtrującą.

Przed zjawiskiem bańki filtrującej przestrzegał już w 2012 roku podczas TED Talks Eli Pariser. Dostawcy największych usług chcą możliwie najskuteczniej personalizować dostarczane internautom treści, bazując na ich wcześniejszych wyborach oraz danych zebranych innymi kanałami. Rezultaty tylko pozornie są pozytywne. W teorii, użytkownik otrzymuje materiały skrojone na miarę swojego gustu, w praktyce jest izolowany od informacji i zamykany w bańce filtrującej bodźce spoza wymodelowanych wcześniej preferencji.

Oprócz oczywistego zamknięcia użytkownika na treści niezgodne z jego poglądami (a więc na możliwość spojrzenia na sprawę z innej strony), prowadzić to może do radykalizacji poglądów. Jeżeli dana osoba przegląda ciągle ten sam rodzaj treści, który nie koniecznie musi być zgodne z prawdą, a może być fabrykowany dla osiągnięcia czy to celów finansowych czy politycznych, to nie napotyka ona na opór i nie jest wprowadzana w dialog z innymi stronami.

Jeżeli przez dłuższy czas zyskuje ona tylko potwierdzenie swoich poglądów może pojawić się pokusa, że są to jedyne prawdziwe poglądy, a każdy inny może się bardzo mylić – osoba taka może się w tym momencie zradykalizować.

Fake news jako zagrożenie dla demokracji

Osoba zamknięta w swojej komorze echa skazana jest na otrzymywanie jednostronnej informacji
o wszystkich sprawach. Oznacza to zmniejszenie znaczenia dialogu w polityce lub nawet jego całkowite zaniechanie w przypadku radykalizacji poglądów. Nie będzie najmniejszej potrzeby na prowadzenie rozmowy i próbowania poznania sposobów myślenia innych stron, gdyż to nasze poglądy będą cały czas rozbrzmiewać wokół nas, one będą jedynymi poprawnymi, a każdy, kto twierdzi inaczej od samego startu jest skazany na ostracyzm, gdyż racji mieć on nie może.

Fraza fake news stała się popularna w przestrzeni publicznej w roku 2016 za sprawą wyborów prezydenckich w USA. Donald Trump na zarzuty o tym, że dla jego sprawy są rozpowszechniane fałszywe wiadomości zaczął odbijać piłeczkę i nazywać media mu niesprzyjające “fake news”, zrobił tak chociażby z poważaną stacją CNN.

Oznacza to z jednej strony dewaluację roli mediów w przekazywaniu rzetelnych informacji, gdyż ich reputacja została nadszarpnięta i ciężko jest obywatelom stwierdzić, co jest prawdą, a co nią nie jest. Z drugiej strony mamy wykorzystanie mediów do własnych celów politycznych, manipulowanie społeczeństwem i propagandę.

Warto tutaj przypomnieć, że media są nazywane czwartą władzą, gdyż ich zadaniem jest kontrolowanie działania pozostałych władz i bezstronne informowanie o tym obywateli. Tylko takie media powinny zostać uznane za profesjonalne, a najlepszym dla społeczeństwa by było wspieranie tylko i wyłącznie ich.

Kolejną sprawą wartą uwagi w tej kwestii by było wspomnienie, że fałszywe wiadomości mogą być elementem dezinformacji w ramach działań określanych, jako środki aktywne
w grupie „czarnej” technologii wojny hybrydowych.

Oznacza to, że państwa zewnętrzne mogą wpływać na społeczeństwo kraju poprzez destrukcję podstaw zaatakowanych państw: administracyjno-politycznych, społeczno-ekonomicznych oraz kulturowo-światopoglądowych.

Współczesny aparat technologii hybrydowych w grupie czarnej obejmuje także fabrykowanie dowodów (fałszywe dokumenty, fejki), czyli między innymi tworzenie fałszywych informacji w celu dezinformacji. (Jolanta Darczewska, 2018)

Jak sobie radzić z fake news

Po zarysowaniu skali problemu rozpowszechniania fałszywych informacji warto się zastanowić jak w takim razie radzić sobie z nimi. Wyróżnić można trzy główne sposoby walki w codziennych sytuacjach:

1. Krytyczny umysł;
2. Stowarzyszenia fact-checkingowe, np. Demagog, Wojownicy Klawiatury;
3. Rzetelne źródła informacji.

Złożoność rzeczywistości wymaga od nas krytycznego podejścia do problemu, jest to kluczowe narzędzie w każdych czasach, jednak szczególnie ważne w okresie masowej dezinformacji.

Nie należy ustosunkowywać się emocjonalnie wobec każdego nagłówka, jaki znajdziemy, w szczególności należy tego unikać wobec informacji szokującej, nieprawdopodobnej lub innej wzbudzającej w nas silne emocje. Należy sprawdzić skąd ta informacja pochodzi, poszukać jej faktycznego źródła, ustosunkować się do niej po wcześniejszej weryfikacji tejże informacji.

Kolejnym sposobem jest korzystanie z pracy niezależnych stowarzyszeń kontrolujących wiarygodność informacji (fact-checking). W takich organizacjach pracują ludzie po odpowiednim przeszkoleniu, wyspecjalizowani w weryfikacji takich informacji. Zadaniem takich profesjonalistów jest zweryfikowanie przekazów i wydanie oświadczenia do opinii publicznej, a więc najczęściej są one ogólnodostępne.

Niezależne, oddolnie działające stowarzyszenie Wojownicy Klawiatury za cel postawiło sobie zorganizowaną walkę z rozprzestrzenianiem się Fake News

Rzetelne źródło - przede wszystkim takie źródło musi być pierwotne (nieprzetworzone) i oficjalne. Pierwotność oznacza, że informacja musi być jak najszersza, pochodząca z miejsca, które tę informację wydało. Źródło oficjalne to źródło pochodzące bezpośrednio od danej instytucji lub organizacji. Przykładem może być wiadomość o wprowadzeniu nowej ustawy – należałoby sprawdzić jej istnienie w ogólnodostępnym dzienniku ustaw, który jest pierwotnym źródłem tej właśnie informacji.

Bibliografia:

• Daro, I. N. (2017, marzec 9). This TV Debate About Fake News Became A Bizarre Shouting Match About Drugs And ISIS. Pobrano 28 październik 2019, z BuzzFeed website: https://www.buzzfeed.com/ishmaeldaro/rt-fake-news-debate-paul-horner-winston-mckenzie
• Fake news—Ciekawostki językowe PWN. (2017, listopad 9). Pobrano 28 październik 2019, z https://sjp.pwn.pl/ciekawostki/haslo/fake-news;6368870.html
• Farma Trolli. (2019, kwiecień 2). Pobrano 28 październik 2019, z https://superwizjer.tvn.pl/aktualnosci,984,n/farma-trolli,287628.html
• Jolanta Darczewska. (2018). Środki aktywne jako rosyjska agresja hybrydowa w retrospekcji. Wybrane problemy. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 60.
• Vosoughi, S., Roy, D., & Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146–1151. https://doi.org/10.1126/science.aap9559